Πολλά μέτρα πάνω από τη θάλασσα, σε ένα βράχο του νησιού Kauai της Χαβάης αναπτύσσεται ένα περίεργο και πολύ ξεχωριστό φυτό. Ο γκρι κορμός του είναι χοντρός στη βάση του για να αποθηκεύει νερό και στην κορυφή του αναπτύσσεται μια ροζέτα από λαμπερά πράσινα φύλλα. ‘Μοιάζει με λάχανο πάνω σε κορίνα μπόουλινγκ’ θα πει ο Steve Perlman, ο βοτανολόγος που επανειλημμένα έχει ρισκάρει τη ζωή του για σώσει το φυτό αυτό από τον αφανισμό.
Το φυτό ονομάζεται Brighamia insignis και είναι ένα είδος με πολλά προβλήματα. Δεν βρίσκεται πουθενά αλλού στον κόσμο και όπως άλλα εκατοντάδες είδη απειλείται με αφανισμό. Ο Perlman αποφάσισε να μην επιτρέψει την εξάλειψη του όπως συνέβη με πάνω από 100 άλλα φυτά της Χαβάης.
Η Χαβάη είναι ένα ιδιαίτερο μέρος. Για εκατομμύρια χρόνια τα είδη της εξελίχθηκαν απομονωμένα, μακριά από τη στρεβλωτική επιρροή των ανθρώπων. Όλα άλλαξαν περίπου 1500 χρόνια πριν, όταν κατέφθασαν οι πρώτοι άποικοι.
Αυτοί οι αυθεντικοί Χαβανέζοι βρήκαν στη Brighamia ένα μικρό φαρμακείο…
Έτρωγαν τα φύλλα ωμά για να θεραπεύσουν τη φυματίωση ή αναμείγνυαν θρυμματισμένα φύλλα με αλάτι για γιατρέψουν μολυσμένα κοψίματα. Μπορεί ακόμα και να καλλιέργησαν το φυτό αυτό για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες όπως έκαναν και με το συγγενικό είδος Brighamia rockii στο νησί Molokai.
Αλλά αυτή η ανθρώπινη άφιξη προκάλεσε προβλήματα στο φυτό.
Έτρωγαν τα φύλλα ωμά για να θεραπεύσουν τη φυματίωση ή αναμείγνυαν θρυμματισμένα φύλλα με αλάτι για γιατρέψουν μολυσμένα κοψίματα. Μπορεί ακόμα και να καλλιέργησαν το φυτό αυτό για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες όπως έκαναν και με το συγγενικό είδος Brighamia rockii στο νησί Molokai.
Αλλά αυτή η ανθρώπινη άφιξη προκάλεσε προβλήματα στο φυτό.
Τόσο οι πρώτοι άποικοι όσο και ακόμα περισσότερο οι Ευρωπαίοι που κατέφθασαν το 1700 διατάραξαν την τοπική οικολογία εισάγοντας νέα είδη που δρούσαν ανταγωνιστικά με τα υπάρχοντα είδη. Άγριες κατσίκες, αρουραίοι και επιθετικά ζιζάνια; όλα έπαιξαν το ρόλο τους. Πολλά είδη υπέφεραν από αυτή την επιθετικότητα αλλά η Brighamia έχασε ένα πολύ σημαντικό φίλο της: το έντομο στο οποίο βασιζόταν για να επικονιάσει τα αρωματικά της άνθη.
Κάθε άνθος της αποτελείτε από πέντε πέταλα που είναι συντεταγμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζουν μια μακριά τρομπέτα που ανοίγει για να σχηματιστεί ένα πεντάκτινο αστέρι. Το νέκταρ του άνθους είναι τόσο μακριά από το άνοιγμα που μόνο η μεγάλη προβοσκίδα μια συγκεκριμένης πεταλούδας μπορούσε να φτάσει.
Ο Perlman πιστεύει ότι ο φυσικός αυτός επικονιαστής είναι μια νυχτοπεταλούδα που ονομάζεται ‘Tinostoma smaragditis’ (fabulous green sphinx of Kauai). Το είδος αυτό είναι τόσο σπάνιο που μέχρι το 1998 θεωρείτο ότι είχε εξαφανισθεί, αφού κανείς δεν το είχε δει για δεκαετίες. Χωρίς την επικονίαση του φυτού από το έντομα αυτό δεν μπορούν να παραχθούν σπόροι, οπότε δεν μπορούν να δημιουργηθούν νέες γενιές φυτών που θα αναπληρώσουν αυτές που πεθαίνουν κάθε χρόνο. ‘Τότε ήταν που ξεκίνησα να κάνω την επικονίαση’ θα πει ο Perlman.
Στη δεκαετία του 1970 ξεκίνησε τη δράση του για να σώσει το είδος αυτό. Η σπανιότητα του φυτού όμως απαιτούσε ακραία μέτρα. Για να βρει τη Brighamia insignis ο Perlman έπρεπε πρώτα να φτάσει εκεί μέσω θαλάσσης, παλεύοντας με άγρια κύματα και έχοντας μόνο ένα κόκκινο κανό κατάφερε να φτάσει στα πιο δυσπρόσιτα τμήματα της τραχιάς ακτογραμμής. Και ήταν μόνο η αρχή.
Έπρεπε να αναρριχηθεί στα τεράστια και απότομα βράχια χωρίς καν να μπορεί να χρησιμοποιήσει σχοινί. Βίντεο που υπάρχουν από αυτή την αναρρίχηση του κόβουν την ανάσα, καθώς μεγάλα κομμάτια βράχων έπεφταν καθώς προσπαθούσε να στηριχθεί σε αυτά. ‘Ήταν επικίνδυνο και συναρπαστικό’ θα πει, ‘αλλά εκεί βρίσκονταν τα φυτά’.
Μόνο όταν έφτασε στην κορυφή του βράχου, 900 περίπου μέτρα ψηλά, μπόρεσε να δεθεί με σχοινί. Τώρα η επιστημονική προσπάθεια του μπορούσε να αρχίσει. Ο Perlman άρχισε να κατεβαίνει το βράχο, αναπηδώντας με το σώμα του, αναζητώντας φυτά Brighamia. Με υπομονή μετέφερε με το χέρι γύρη από φυτό σε φυτό για να βεβαιωθεί ότι τα φυτά αυτά θα παράγουν σπόρους. Θα επέστρεφε μήνες αργότερα για να συλλέξει αυτούς τους σπόρους ώστε να μπορέσουν να καλλιεργηθούν σε ελεγχόμενες συνθήκες.
Πίσω στη δεκαετία του ’70, όταν ο Perlman ξεκίνησε με τη Brighamia, υπήρχαν κάποιες εκατοντάδες τέτοια φυτά και στο νησί Kauai. Δύο τυφώνες όμως που έπληξαν το νησί, εξαφάνισαν τα φυτά αυτά. ‘Από όσο γνωρίζουμε έχει μείνει μόνο ένα φυτό στο Kauai’ λέει ο Perlman. Το είδος δεν υπάρχει πια στο νησί Ni’ihau που κάποτε ευδοκιμούσε.
Αλλά χάρη στη γενναιότητα και αφοσίωση του Perlman, υπάρχουν σήμερα εκατοντάδες φυτά Brighamia σε καλλιέργεια, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όπου είναι πλέον δημοφιλή φυτά για το σπίτι. Ο Perlman και οι συνάδελφοι του στο ‘Hawaii’s Plant Extinction Prevention Program’ έχουν επίσης φυτεύσει εκατοντάδες φυτά πίσω στη φύση.
‘Δεν θα χάσουμε αυτά τα είδη’, λέει ο Perlman. Κατά τη διάσωση της Brighamia insignis, βελτίωσε σε μεγάλο βαθμό τις ικανότητες αναρρίχησης του, κάτι που τον βοήθησε στη διάσωση και άλλων φυτών που απειλούνταν με εξαφάνιση. Αλλά από όλα τα φυτά με τα οποία έχει ασχοληθεί στα 44 χρόνια της εργασίας του ως βοτανολόγος, η Brighamia insignis και το συγγενικό του είδος Brighamia rockii είναι τα αγαπημένα του.
‘Λατρεύω να ασχολούμαι μαζί τους πάνω στα βράχια που μεγαλώνουν’, λέει. ‘Μου αρέσει το σχήμα τους, η χοντρή, πρησμένη βάση τους και τα μεγάλα αρωματικά άνθη. Αναπτύσσονται σε απίστευτα μέρη της Χαβάης και είναι συναρπαστικό για εμένα που βοήθησα στη διάσωση τους από τον αφανισμό ’.
Για το Perlman είναι προσωπική υπόθεση. Έχει βιώσει την εξαφάνιση 20 ειδών, κάτι που έχει περιγράψει ως την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας. Ο βασικός λόγος της προσπάθειας του για να διασώσει τη Brighamia είναι απλά το ότι υπάρχει και αξίζει να συνεχίζει να υπάρχει.
Αυτό το περίεργο φυτό λοιπόν, μπορεί να έχασε το φυσικό επικονιαστή του, αλλά τουλάχιστον βρήκε ένα νέο καλό φίλο.